AÇIK SU HAZNESİNDEN KARAGÜMRÜK FUTBOL STADYUMUNA: KARAGÜMRÜK ÇUKURBOSTANI
Günümüzün Karagümrük Stadı’nın aslında bir su toplama havuzu olduğunu biliyor muydunuz? Etrafına göre çukurda kaldığından ve uzun süre bostan olarak kullanıldıklarından dolayı bu tip yerlere “Çukurbostan” adı uygun görülmüş. Şimdi sizlerle işte bu açık su toplama havuzunun kısa öyküsünü paylaşmak istiyorum.
Eski İstanbul’un (Konstantinopolis) yol güzergâhı dikkate alındığında, bugünkü Fevzipaşa Caddesi çevresinin önemli yapılarla kuşatıldığını biliyoruz. Bugünkü adı Edirnekapısı olan Bizans döneminin Charisius Kapısı’ndan kente girince Charisius Mahallesi başlıyordu. Kapıdan girdikten yaklasik 200 metre sonra yolun solunda bugün “Çukurbostan” adıyla anılan Aetius Su Toplama Haznesi yer almaktaydı.
Bu tip yapılar, kentin çok ihtiyaç duyduğu su ihtiyacının karşılanması için 4 ve 6. Yüzyıllar arasında inşa edildiler. Kocamustafapaşa semtinde, Fatih-Yavuz Selim’de ve Bakırköy’de birer örneği daha bulunan bu yapılardan biri olan Karagümrük Çukurbostanı, “Aetius Su Toplama Havuzu veya Haznesi/Aετίου” adlarıyla bilinir. Tarihi yarımadayı boydan boya kat eden Mese’nin (yolun bir kısmının geçtiği, günümüzde Fevzipaşa adı verilen caddenin) kuzeydoğu bitişiğinde yer alır. 5. Yüzyılın ilk yarısında inşa edilen kent surları gibi yüzyılın ilk çeyreğinde yaptırılan yapı, Suriçi’ndeki üç büyük açık su haznesinden biridir ve bunların en küçüğüdür. Açık su haznesi, 419-25 yıllarında vali olarak, ardından mahkeme başkanı olarak görev yapan Aetius tarafından 421 yılında yaptırılmış ve bu adla anılmıştır. Yaklaşık 245x85 m ebatlarında ve yine yaklaşık olarak 12-15 m derinliktedir. 20.825 metrekarelik büyük bir alanı çevreleyen su toplama havuzunda yaklaşık 200 bin metreküp suyun tutulması sağlanıyordu. Suyun, Trakya’daki Istranca Dağları’ndan getirildiği ve ayrıca yağmur sularıyla beslendiği sanılmakta.
Bulunduğu bölge ve çevresine su sağlayan hazne, Trakya’dan getirilen suların toplandığı bir merkez olur. Taş ve tuğla ile örülen duvarların kalınlığının 5 metrenin üstünde oluşu dikkat çekicidir.
Bostan Olarak Kullanım
Aetius Açık Su Haznesinin, daha Bizans döneminde asli fonksiyonuyla kullanılmadığını biliyoruz. Muhtemelen bu dönemde iç kısmı bostan olarak kullanılıyordu. Nitekim kaynaklar vasıtasıyla Osmanlı döneminde, XVI. Yüzyılda da bostan olarak kullanıldığı bilinmektedir. Ayrıca bu tür çukurbostanların içine bazen bir mescit ve bazı ahşap evler inşâ edildiği de oluyordu. Böylelikle hem bir bostan hem de küçük bir mahalle hüviyetine sahip olurlardı. 19. yüzyılın ortalarına kadar bostan olarak kullanılan su haznesinin güneydoğu cephesi 1940’larda yıktırılır.
Stadyuma Dönüşüm
Çukurbostan içine yapılan ilk futbol sahasının tarihi, 1926. Karagümrük halkının kendi çabalarıyla yapılan bu statta ilk uluslararası maç da 1932 yılında Karagümrük ile Selanik Karması arasında yapılır. Maçı Karagümrük, 2-1 kazanır. Ancak 1945 yılına kadar sahanın doğrultusu kuzey-güney yönünde olur. 1945 yılında yeniden düzenlenirken, kale direkleri batı-doğu aksına yerleştirilir. 1926-1945 yılları arasında semt takımı tarafından kullanılan stat, 1945 yılında dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel’in girişimleriyle Vefa Spor Kulübü’ne kiralanır. Hem Vefa Spor Kulübü hem de semt takımlarınca kullanılan stat, aynı zamanda park olarak da hizmet eder. 1974 yılında yenilenen statta gece maçları oynanması için 1986 yılında ışıklandırma yapılır. İlk gece maçı ise, 5 Eylül 1986 günü Karagümrük ile Netaş takımları arasında yapılır. 1989 yılında saha ilk kez çimlendirilir. Günümüzde de saha Karagümrük Spor Kulübü tarafından kullanılmaktadır.
Evet, umarım bu kısa bilgilendirme hoşunuza gitmiştir. Açık su toplama havuzundan bostana ve bir futbol stadına uzanan yaklaşık 1600 yıllık bir öykü. Yazıyı, Süper Lig’e yükselen Karagümrük Spor’u, bu başarısından dolayı kutlayarak ve ligde başarılar dileyerek tamamlamak istiyorum.
Charisius Kapısı’nın suriçinden görünümü (XIX. yüzyılın sonları)
Charisius (Edirnekapısı) ve 1933 yılındaki görünümü.
19. yüzyıla ait Mühendishane (Ayverdi) Haritası’nda Çukurbostan görülüyor..
1875 yılı Osmanlı Taşbaskı Haritası’nın 1964 yılı şehir rehberi haritasıyla çakıştırılmış halinde Çukurbostan adıyla ve açık yeşil renkte eski su toplama havuzu görülüyor.
1930’lu yıllarda çizilen Pervititich Sigorta Haritası’nda, sol tarafta Eski Sarnıç veya Çukurbostan adıyla görülüyor.
1960’lara ait hava fotoğrafında Edirnekapı-Aetius Sarnıcı ve yakın çevresi.
Stadın kuzey-güney doğrultusunda kullanıldığı yıllar (Pinterest).
Bir tören esnasında sttan görünüm, 1960 yılı (pinterest).
Günümüzde futbol stadı olarak kullanılan Aetius Sarnıcı